Bóng rổ là môn thể thao nổi tiếng toàn cầu, được sáng lập bởi tiến sĩ James Naismith (1861-1936) vào năm 1891 tại Học viện Springfield, Massachusetts, Hoa Kỳ. Là giáo viên thể chất, ông tạo ra bóng rổ để rèn luyện sức khỏe cho học sinh trong mùa đông. Môn thể thao này nhanh chóng phát triển và lan rộng khắp thế giới.
Việt Nam là một trong những quốc gia biết đến và tiếp nhận bóng rổ từ khá sớm, góp phần vào sự phát triển của môn thể thao này tại châu Á. Ở bài viết này hãy cùng Khởi Nguyên Sport tìm hiểu về nguồn gốc xuất xứ và quá trình phát triển của môn bóng rổ qua các giai đoạn nhé.
I. Lịch sử ra đời môn bóng rổ
Vào tháng 12/1891, tiến sĩ James Naismith, một giáo viên thể chất tại Học viện Springfield, bang Massachusetts (Mỹ), đã sáng tạo ra môn bóng rổ. Lấy cảm hứng từ các trò chơi cổ xưa như Pok-Tapok và Ollamalitituli, Naismith đã tạo ra một môn thể thao mới nhằm làm cho giờ học thể chất thêm sinh động. Ban đầu, ông sử dụng quả bóng đá để dễ dàng bắt và chuyền, và gắn hai cái rổ hái đào lên ban công của phòng tập có chiều cao 3,05m, tương ứng với chiều cao của rổ bóng rổ hiện nay.
Với lớp học 18 học sinh, Naismith chia thành hai đội, mỗi đội 9 người, sau đó giảm dần xuống còn 5 người để phù hợp với trò chơi. Sau khi thấy rổ hái đào bất tiện vì phải lấy bóng ra sau mỗi lần ghi điểm, ông thay bằng vòng sắt với túi lưới có thể mở. Tuy nhiên, khi nhận thấy vẫn còn bất tiện, ông đã cắt thủng túi lưới để bóng có thể rơi tự do sau khi vào rổ. Điều này giúp xác định chính xác quả bóng có vào rổ hay không.
Tên gọi “Bóng rổ” (Basketball) cũng xuất phát từ đây, với “Basket” nghĩa là rổ và “Ball” là bóng. Ngay trong tháng 12/1891, Naismith đã soạn thảo những điều luật đầu tiên cho môn bóng rổ, với 15 điều luật cơ bản, phần lớn trong số đó vẫn được sử dụng cho đến ngày nay. Bóng rổ nhanh chóng lan rộng khắp nước Mỹ và trở thành một môn thể thao chính thức, sau đó phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam.
II. Quá trình phát triển môn bóng rổ
1. Bóng rổ phát triển trên thế giới qua các giai đoạn
Sự phát triển của môn bóng rổ kéo theo những thay đổi lớn trong luật thi đấu, trang thiết bị, và trang phục của vận động viên:
- 1893: Bóng rổ bằng sắt có lưới xuất hiện lần đầu.
- 1894: Chu vi quả bóng được điều chỉnh lên 76,2-81,3 cm.
- 1895: Áp dụng ném phạt từ khoảng cách 4,572 m.
- 1896: Quy định người chơi được phép dẫn bóng trong mọi trường hợp.
Giai đoạn 1891-1918: Đây là giai đoạn hình thành và định hình môn bóng rổ. Từ một trò chơi giáo dục thể chất, bóng rổ đã trở thành một môn thể thao với các đặc điểm tiêu biểu của mình. Kỹ thuật và chiến thuật bóng rổ nhanh chóng phát triển sau khi luật chính thức được ban hành năm 1894. Những chiến thuật tấn công và phòng thủ bắt đầu hình thành, và vai trò của từng vị trí trên sân được định rõ. Tại Thế vận hội lần thứ 3 năm 1904, bóng rổ được tổ chức thi đấu biểu diễn.
Giai đoạn 1919-1931: Đây là thời kỳ các hiệp hội bóng rổ quốc gia bắt đầu xuất hiện, và các cuộc thi đấu giao hữu quốc tế bắt đầu diễn ra. Năm 1923, giải đấu bóng rổ quốc tế đầu tiên được tổ chức tại Pháp, với sự tham gia của các đội Ý, Pháp và Tiệp Khắc.
Giai đoạn 1932-1947: Bóng rổ phát triển rộng rãi trên toàn thế giới. Một sự kiện quan trọng là việc thành lập Liên đoàn Bóng rổ Quốc tế (FIBA) vào ngày 18/6/1932.
Giai đoạn 1948-1965: Đây là thời kỳ phát triển vượt bậc về kỹ thuật và chiến thuật bóng rổ. FIBA, với 50 nước thành viên, đã trở thành tổ chức quan trọng và tổ chức nhiều giải đấu quốc tế quy mô lớn, thúc đẩy bóng rổ trở thành môn thể thao phổ biến toàn cầu.
> Tham khảo bài viết kích thước tiêu chuẩn trụ bóng rổ
2. Bóng rổ phát triển tại Việt Nam qua các giai đoạn
Bóng rổ du nhập vào Việt Nam cùng với sự xâm lược của thực dân Pháp. Ban đầu, môn thể thao này chỉ phát triển trong phạm vi hẹp ở một số trường học, công sở, và trong hàng ngũ binh lính Pháp tại các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Sài Gòn, và Huế. Lúc đó, bóng rổ chủ yếu phục vụ cho tầng lớp thống trị và chiến thuật còn kém phát triển.
Khoảng năm 192x, bóng rổ được người Trung Quốc mang vào miền Nam Việt Nam. Những trận đấu ban đầu do người Hoa và người Pháp tổ chức. Các đội bóng rổ chính quy đầu tiên đều do người Pháp thành lập. Ở miền Bắc, cũng có một đội bóng rổ thuộc quản lý của quân đội, nhưng đội này chỉ tồn tại trong 2 năm dù đã được tập huấn tại Liên Xô.
Sau Cách mạng Tháng Tám, phong trào thể thao, bao gồm bóng rổ, được Đảng quan tâm phát triển. Tuy nhiên, do cuộc kháng chiến chống Pháp, phong trào này phải tạm lắng xuống.
Sau năm 1954, phong trào bóng rổ phát triển mạnh ở miền Bắc tại các trung tâm như Hà Nội, Quảng Ninh, Cao Bằng, và Lạng Sơn. Hàng năm, nhiều giải vô địch bóng rổ hạng A, hạng B, và các giải trẻ được tổ chức.
Ở miền Nam, dù bóng rổ phát triển trong một số trường học, nhưng không được chú trọng như bóng đá hay quần vợt.
Từ sau năm 1975, khi đất nước thống nhất, phong trào bóng rổ ngày càng phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo thanh niên tham gia. Các giải bóng rổ cho học sinh, sinh viên được tổ chức hàng năm trên toàn quốc, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì. Việc giảng dạy bóng rổ cũng bắt đầu được đưa vào chương trình thể dục của các trường phổ thông, với các giải đấu ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.
Hiện nay, các trung tâm bóng rổ phát triển mạnh nhất bao gồm TP Hồ Chí Minh, Hà Nội, Quân đội, Yên Bái, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Nha Trang, Sóc Trăng, Cần Thơ, và Lâm Đồng. Tháng 11/1992, Hội Bóng rổ Việt Nam được đổi tên thành Liên đoàn Bóng rổ Việt Nam (VBF – Vietnam Basketball Federation), trở thành thành viên chính thức của Liên đoàn Bóng rổ Quốc tế (FIBA).
