Bóng rổ là môn thể thao nổi tiếng toàn cầu, được sáng lập bởi Tiến sĩ James Naismith (1861–1936) vào năm 1891 tại Học viện Springfield, bang Massachusetts, Hoa Kỳ. Là giáo viên thể chất, Naismith tạo ra bóng rổ nhằm giúp học sinh rèn luyện sức khỏe trong mùa đông lạnh giá. Từ một trò chơi nhỏ, bóng rổ nhanh chóng lan rộng khắp nước Mỹ và trở thành môn thể thao phổ biến toàn cầu.
Tại Việt Nam, bóng rổ du nhập từ khá sớm, góp phần vào sự phát triển của môn thể thao này ở châu Á. Ngày nay, bóng rổ ngày càng được ưa chuộng, đặc biệt trong giới trẻ. Trong bài viết này, cùng Thể Thao Khởi Nguyên khám phá nguồn gốc và hành trình phát triển của bóng rổ qua các giai đoạn lịch sử.
I. Lịch sử ra đời môn bóng rổ
Tháng 12/1891, Tiến sĩ James Naismith, giáo viên thể chất tại Học viện Springfield, đã sáng tạo ra môn bóng rổ. Lấy cảm hứng từ những trò chơi cổ xưa như Pok-Ta-Pok của người Maya và Ollamaliztli của người Aztec, ông muốn phát triển một môn thể thao đơn giản, an toàn và phù hợp cho tập luyện trong nhà.
Ban đầu, Naismith dùng một quả bóng đá để dễ bắt và chuyền. Ông gắn hai chiếc rổ hái đào lên lan can phòng tập, ở độ cao 3,05m — tiêu chuẩn chiều cao rổ hiện nay. Lớp học gồm 18 học sinh được chia làm hai đội, mỗi đội 9 người, sau đó rút xuống 5 người nhằm tăng tính linh hoạt của trận đấu.
Việc lấy bóng sau mỗi lần ghi điểm gây nhiều bất tiện. Để khắc phục, Naismith thay rổ bằng vòng sắt có túi lưới. Khi nhận thấy bóng vẫn không rơi tự do, ông cắt đáy túi, giúp xác định nhanh chóng việc ghi điểm. Cái tên “Basketball” ra đời từ đó, kết hợp “Basket” (rổ) và “Ball” (bóng).
Ngay trong tháng 12/1891, Naismith soạn thảo bộ luật đầu tiên cho bóng rổ với 15 điều cơ bản, nhiều nguyên tắc vẫn còn được áp dụng đến ngày nay. Bóng rổ nhanh chóng phát triển, trở thành môn thể thao thi đấu chính thức, được tổ chức quốc tế hóa qua các sự kiện lớn như Olympic và các giải vô địch FIBA.
II. Quá trình phát triển môn bóng rổ
1. Bóng rổ phát triển trên thế giới qua các giai đoạn
Bóng rổ đã trải qua nhiều thay đổi lớn về luật thi đấu, trang thiết bị và trang phục vận động viên:
- 1893: Khung rổ bằng sắt có lưới ra đời.
- 1894: Chu vi bóng được chuẩn hóa thành 76,2–81,3 cm.
- 1895: Áp dụng ném phạt từ khoảng cách 4,572 m.
- 1896: Người chơi được phép dẫn bóng tự do.
Giai đoạn 1891–1918
Bóng rổ hình thành từ một trò chơi giáo dục thể chất do James Naismith sáng tạo tại Mỹ. Sau khi luật chính thức ban hành năm 1894, kỹ thuật và chiến thuật nhanh chóng phát triển. Vai trò từng vị trí được xác định rõ. Bóng rổ xuất hiện lần đầu tại Thế vận hội St. Louis 1904 với tư cách môn biểu diễn.
Giai đoạn 1919–1931
Các hiệp hội bóng rổ quốc gia ra đời. Năm 1923, giải đấu quốc tế đầu tiên tổ chức tại Pháp, với các đội từ Ý, Pháp và Tiệp Khắc tham dự.
Giai đoạn 1932–1947
Bóng rổ lan rộng toàn cầu. FIBA (Liên đoàn Bóng rổ Quốc tế) được thành lập ngày 18/6/1932 tại Geneva, Thụy Sĩ.
Giai đoạn 1948–1965
Kỹ thuật và chiến thuật bùng nổ. FIBA tổ chức nhiều giải đấu quốc tế lớn, với hơn 50 quốc gia thành viên, thúc đẩy bóng rổ thành môn thể thao toàn cầu.
> Tham khảo bài viết kích thước tiêu chuẩn trụ bóng rổ
2. Sự phát triển bóng rổ tại Việt Nam
Bóng rổ du nhập vào Việt Nam thời Pháp thuộc, ban đầu phổ biến trong quân đội và trường học tại Hà Nội, Hải Phòng, Sài Gòn. Khoảng những năm 1920, người Hoa tiếp tục đưa bóng rổ vào miền Nam.
Sau Cách mạng Tháng Tám, phong trào bóng rổ phát triển nhưng gián đoạn do chiến tranh. Từ 1954, bóng rổ miền Bắc dần khởi sắc tại Hà Nội, Quảng Ninh, Cao Bằng. Miền Nam phát triển chủ yếu trong các trường học.
Sau năm 1975, bóng rổ lan rộng trên toàn quốc, nhất là tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội. Các giải đấu học sinh, sinh viên diễn ra thường xuyên, bóng rổ được đưa vào chương trình giáo dục thể chất.
Hiện nay, môn bóng rổ phát triển rất mạnh mẽ tại các thành phố lơn của Việt Nam như: TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, Cần Thơ…. Tháng 11/1992, Việt Nam gia nhập Liên đoàn Bóng rổ Quốc tế (FIBA).
